“1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ: 40 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ, ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਉਮਰਕੈਦ”

1984 – ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਖੂਨੀ ਖੇਡ ਰਚਾਈ, ਤੇ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖ ਸਾੜੇ ਗਏ!”
1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਾ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਰੁਣਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ 1 ਨਵੰਬਰ 1984 ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਐੱਚਐੱਸ ਫੂਲਕਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਛਾਉਣੀ ਦੇ ਰਾਜ ਨਗਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਦੰਗਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਜ ਕਤਲਾਂ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਤਲ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਕਤਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
1. “ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਰਾਤ, ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਉਡੀਕ!”
2. “ਸੱਚ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਖਤਮ ਨਹੀਂ!”
ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਰਾਊਜ਼ ਐਵੇਨਿਊ ਕੋਰਟ ਨੇ 1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਹੈ।ਅਦਾਲਤ ਨੇ 21 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ‘ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਪੀੜਤ ਧਿਰ ਨੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੱਜਣ ਨੂੰ 12 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੱਜਣ ਨੂੰ 12 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਤਿਹਾੜ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਮੰਗੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਾਲੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਕਤਲ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਜ਼ਾ ਉਮਰ ਕੈਦ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੈ।
“ਨਿਆਂ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇਰ ਕਰੇ, ਪਰ ਆਉਂਦਾ ਜਰੂਰ ਹੈ!”
“ਦਿੱਲੀ ਸੜਦੀ ਰਹੀ, ਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ!”

ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਸਜ਼ਾ:
- 1984 ਦੀ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਉਹ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।
- ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਹਿੰਸਕ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਖ਼ਾਰਜ:
- ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
- ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਅਪਰਾਧ ਅਤੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਪੀੜਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਅਦਾਲਤੀ ਟਿੱਪਣੀਆਂ:
- ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ‘ਤੇ ਗਹਿਰੀ ਛਾਪ ਛੱਡੀ।
- ਪੀੜਤਾਂ ਨੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤਕ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ।
ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਭੂਮਿਕਾ:
- ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ।
- ਦੰਗਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸਾੜੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ:
- ਜੀਵਤ ਬਚੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਗਵਾਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਦਿਹਾੜੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।

ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ!”

**“1984 – ਨਿਆਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਵਰਗੇ ਕਾਤਲ ਸਨਮਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹੇ!”**

“ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਹਕੂਮਤੀ ਓਹਦੇ ਤੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ, ਹਥਿਆਰ ਬਣ ਗਏ!”

1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਮਾਮਲੇ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ

1. 1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ:

31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਬੋਡੀਗਾਰਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਹਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਰਿਆਣਾ, ਬਿਹਾਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਪਕ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਹੋਏ।
ਇਹ ਦੰਗੇ 1 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 3-4 ਨਵੰਬਰ 1984 ਤਕ ਚਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 3,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਹਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਸਿਰਫ਼ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ।
“ਰਾਜਿਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਬੋਲਿਆ, ਭੀੜ ਨੇ ਮਾਰਿਆ, ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਨ ਹੈ!”

“ਦਿੱਲੀ ਸੜਦੀ ਰਹੀ, ਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ!”

ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ:

1984 – ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹ ਬਣਿਆ!”

ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ (MP) ਸੀ।
ਗਵਾਹਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਉਹ ਨੇ ਹਜਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸਾੜਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਜ ਨਗਰ, ਸultanpuri, ਮੰਗੋਲਪੁਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੇ ਹਮਲੇ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਸੀ।

3. ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ:

1985 ਵਿੱਚ ਦੰਗਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਮਿਸ਼ਰਾ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਕੋਈ ਢੁੰਢਸ ਨਾ ਕੱਢ ਸਕੀ।
2013 ਵਿੱਚ ਸੀਬੀਆਈ (CBI) ਨੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਤੇ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ।
ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਮਰਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ।
ਉਹ 2019 ਤੋਂ ਤਿਹਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੈ।

4. ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ:

ਉਹ ਨੇ 2024 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦੇ ਦਲੀਲ ਦੇ ਕੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।
ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ ਇਹ ਅਰਜ਼ੀ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ‘ਕਾਤਲ’ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਵਾਏ।
“1984 – ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਤਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ!”
5. 1984 ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ:

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ।
ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਜੋ ਕਿ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਨੂੰ 2023 ਵਿੱਚ CBI ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ।
ਹੁਣ ਤੱਕ, ਕੁਝ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ, ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਮੁੱਖ ਆਰੋਪੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਨ।
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ 40 ਸਾਲ ਤਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ।
“ਦਰੱਖਤ ਤਾਂ ਡਿੱਗ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਡਿੱਗ ਗਈ!”

“1984 – ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਤਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ!”

ਨਤੀਜਾ:

1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ (Genocide) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਨਿਆਂਕ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਮਰਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ।

1. “ਜਦੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰੱਖਤ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਨਹੀਂ ਕੰਬਦੀ, ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ!”

1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ: ਵਿਸ਼ਤ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ

1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ ਇੱਕ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ (Genocide) ਸੀ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਹਮਲੇ ਭਾਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

“ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਕਸੂਰਵਾਰਾਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਰਾਹ – ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ!”

1. 1984 ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ: ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਤੇ ਪਿੱਠਭੂਮੀ

31 ਅਕਤੂਬਰ 1984: ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਬੋਡੀਗਾਰਡ, ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਕਰਣ: ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 3-6 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ “ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ” ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਸੁੰਨੇਹਰੀ ਮੰਦਰ) ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ, ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ: ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਅਪਕ ਹਿੰਸਾ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਦੰਗੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

2. 1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ

1 ਨਵੰਬਰ 1984 ਤੋਂ 3-4 ਨਵੰਬਰ 1984 ਤਕ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਚਪੀਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।

ਸਿਰਫ਼ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ 3,000+ ਸਿੱਖ ਹਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ 8,000+ ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖ ਪਲਾਇਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਏ।
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਤੇ ਦਕਾਨਾਂ ਨਜ਼ਰ-ਅਤਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਹੁਣੋਪੁਨ ਮਾਰਕਟ, ਮੰਗੋਲਪੁਰੀ, ਤਿਲਕ ਨਗਰ, ਟ੍ਰਾਂਸਯਾਮਾ ਨਗਰ, ਰਾਜ ਨਗਰ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਪਕ ਹਿੰਸਾ ਹੋਈ।
“1984 – ਹਕੂਮਤ ਚੁੱਪ, ਪੁਲਿਸ ਨਾਕਾਰਾ, ਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਹੀਰੋ!”
1. “1984 – ਸਿੱਖਾ ਦਾ ਖੂਨ ਵਹਾਇਆ ਗਿਆ, ਤੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਚ ਉੱਚਾ ਥਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ!”

3. ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਦੋਸ਼ੀ ਕਿਉਂ ਹਨ?

ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ, ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ, ਹੋਕਮ ਸਿੰਘ, ਧਰਮਦਾਸ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ।
CBI ਦੀ ਜਾਂਚ ‘ਚ ਆਇਆ ਕਿ “ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 10,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਂਦੇ ਰਹੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸਾੜਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਣ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ।
ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਉੱਤੇ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ ਸੀ ਕਿ “ਉਹ ਨੇ ਲਾਊਡਸਪੀਕਰ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ, ਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।”
“ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ – ਹਮਲੇ ਦੀ ਪਿਛੋਕੜ, ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸੁਆਮੀ!”
“ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ – ਹਮਲੇ ਦੀ ਪਿਛੋਕੜ, ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸੁਆਮੀ!”
4. ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ

2018 ਵਿੱਚ

ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਕਿ1984 ਦੇ ਦੰਗੇ ਇੱਕ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ (Genocide) ਸੀ।

ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ “ਸਾਜ਼ਿਸ਼” ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਉਹ 1984 ਤੋਂ 2018 ਤਕ “ਪੋਲਟੀਕਲ ਸਹਾਇਤਾ” ਕਾਰਨ ਬਚਦਾ ਰਿਹਾ।
ਉਹਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ “ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ” ਕਰਵਾਏ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ “ਸਿੱਖ ਮਾਰਨ” ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ।
“ਵਕਤ ਬਦਲ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਖਮ ਨਹੀਂ!”
“ਨਿਆਂ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਕੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ ਨਿਆਂ, ਨਿਆਂ ਹੁੰਦਾ?”
“ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਰਾਤਾ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ!”
5. ਉਮਰਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ (2018-2019)

17 ਦਸੰਬਰ 2018 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ ਸੱਜਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਮਰਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ।
2019 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿਹਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
2024 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
“ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨਾ ਭੁਲਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਨਿਆਂ ਅਜੇ ਵੀ ਅਧੂਰਾ!”

6. 1984 ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ: 40 ਸਾਲ ਦੀ ਨਿਆਂਕ ਲੜਾਈ

1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

CBI ਨੇ 2013-2023 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਕੇਸ ਮੁੜ ਖੋਲ੍ਹੇ।
2023 ਵਿੱਚ ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਈਟਲਰ ਦੀ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ, ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਆਜ਼ਾਦ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ 40 ਸਾਲ ਤਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ।

7. 1984 ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਵਾਇਆ

ਕਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ 1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਨੂੰ “Genocide” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀ ਸੰਸਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਉਠਿਆ।
ਅੰਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2011 ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ “1984 ਦੰਗੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਘੋਰ ਉਲੰਘਣਾ ਸੀ।”